Wawacan
Karya sastra wangun wawacan téh baheula mah ngabogaan fungsi jeung kalungguhan anu kawilang penting dina kahirupan urang Sunda. Wawacan téh karangan panjang lantaran suasana carita anu béda-béda tur ngagunakeun patokan pupuh. Lebah midangkeunana, wawacan téh sok dibaca heula terus ditembangkeun (dibelukkeun). Nu matak pagelaran maca wawacan téh sok disebut ogé pintonan beluk. Malah di sawatara tempat mah pintonan beluk téh aya nu nyebut pintonan gaok. Ari pintonan wawacan sok ditanggap pikeun kapentingan salametan (ritual) jeung kalangenan (hiburan). Malah geus jadi kalumbrahan lamun umur orok geus manjing 40 poé sok disalametkeun ku cara nanggap wawacan. Kitu deui pikeun salametan imah, tulak bala lembur, sok nanggap wawacan deuih. Lian ti pikeun salametan, wawacan ogé sok dijadikeun pidangan mandiri (pikeun hiburan). Kapan masarakat jaman harita mah can ceuyah sarana hiburan cara kiwari, hayang meunang hiburan ku cara ngabandungan eusi (jejer ) carita ku cara dipangmacakeun, lantaran harita mah jalma nu mampuh maca téh kawilang saeutik. Kiwari mah pagelaran maca wawacan (beluk) téh bisa disebutkeun geus carang pisan lantaran ceuyahna ku rupa-rupa hiburan nu antukna ngagésér kalungguhan wawacan.Tah dina ieu pangajaran hidep baris diwanohkeun kana wangun jeung struktur wawacan. Hidep ogé kudu bisa ngaidentifikasi jeung mikapaham eusi carita wawacan nu dibaca sarta méré tanggapan (aprésiasi) kana karya wawacan.
Ieu bacaan anu aya di handap téh mangrupa cutatan tina wawacan. Pék ku hidep titénan jeung ilo cutatan tina Wawacan Panji Wulung ieu di handap!!
Ieu bacaan anu aya di handap téh mangrupa cutatan tina wawacan. Pék ku hidep titénan jeung ilo cutatan tina Wawacan Panji Wulung ieu di handap!!
A. Ngahariringkeun Wawacan
Wawacan ka-1
Wawacan ka-1
Cutatan tina Wawacan Panji Wulung
Asmarandana. . . .
Sambatna Nyi Tunjung Sari, ku raja henteu dimanah, enggeus dimeureunkeun baé, tangtu nampik kana dosa, jeung lumbrah manusa, di mana nu maling ngaku, enggeus kudu nampik dosa.
Nya kitu deui Panolih, sasambatna teu paédah, caturkeun geus nepi baé, ka pakuwon kapatihan, Ki Patih langkung susah, tina watirna kalangkung, ka éta Nyi Tunjung téa.
Ku Ki Patih geus kajudi, yén dijerum ku maruna, sanajan Ajar gé bohong, ku Ki Patih geus katingal, enggeus meunang dongdonan, nu matak Ajar sakitu, diupah ku Praméswara
. . . . .
Kinanti
. . . .
Laju lampah Panji Wulung, diiring ku Jayapati, Ki Janggali Ki Janggala, jeung baturna Jayapati, ngaran Ki Kebo Manggala, kalima Kebo Rarangin.
Turun gunung unggah gunung, nyorang lebak nyukang pasir, ngaliwat kana bubulak, sampalan badak jeung sapi, jauh cunduk anggang datang, sumping damping ka basisir.
Radén ngantosan parahu, calikna dina kikisik, disasarap dangdaunan, daun bakung jeung badori, tamba kesel sasauran, nyaritakeun Ajar tadi.
Radén Panji Wulung nyaur, kula inget omong tadi, baréto paman bébéja, lampahna ajar nu tadi, basana dihaturanan, ka Sokadana ku Gusti.
Keur norah seliran ratu, nu dituding pajar julig, selir téh saha ngaranna, jeung saha lawanna julig, Jayapati ngawalonan, sumuhun kanyaho kuring.
B. Struktur Carita Wawacan
Wawacan téh mangrupa carita anu didangding, ditulis dina wangun puisi pupuh. Bédana jeung guguritan, wawacan mah mangrupa lalakon. Pupuh anu dipakéna ogé henteu hiji baé, tapi gunta-ganti, tur loba.
Nurutkeun para ahli gelarna wawacan dina sastra Sunda téh lantaran pangaruh tina sastra Jawa. Asupna kana sastra Sunda kira-kira dina mangsa kadua abad ka-19. Harita tatar Sunda dieréh ku karajan Mataram (Islam). Parabupati Sunda, utamana anu aya di wewengkon Priangan, wajib séba ka Mataram. Ayana di Mataram téh tara sakeudeung-sakeudeung. Balikna mawa sawatara adat-cahara di ditu ka tatar Sunda. Salian ti éta, teu saeutik deuih pangagung urang Mataram anu ditempatkeun di urang. éta kaayaan téh beuki nguatan adat-cahara anyar para ménak Sunda. Pangaruhna dina widang sastra, urang Sunda mimiti wanoh kana guguritan jeung wawacan.
Lain para ménak baé deuih anu gedé andilna asupna wawacan kana sastra Sunda téh. Paraulama ogé gedé andilna. Kalolobaan ulama atawa ajengan anu boga pasantrén di urang, saméméhna kungsi masantrén di Wétan. Teu béda ti parabupati, balikna mawa adat cahara ti ditu. Nya di antarana mawa wangun guguritan jeung wawacan. Malah nerekabna para ajengan. Salah sahiji buktina, nepi ka kiwari masih kénéh kapanggih wawacan-wawacan anu ditulis ku aksara Arab (Pégon) di pilemburan. Eusina mangrupa da’wah Islamiyah.
Mekarna wawacan di urang téh ngaliwatan sababaraha tahap. Dina tahap kahiji lalakon-lalakon wawacan tina sastra Jawa téh langsung disalin, henteu disundakeun, mangrupa naskah. Tahap kadua, témbong usaha narjamahkeun (nyalin) kana basa Sunda, sangkan eusina kaharti ku balaréa. Tahap katilu, lain narjamahkeun, tapi nyipta carita-carita nu geus nyampak ti baheula dina wangun wawacan, saperti tina dongéng, hikayat, jeung babad. Tahap kaopat, sabada aya téknologi citak, wawacan anu tadina mangrupa naskah téh réa anu diterbitkeun mangrupa buku; dibarengan ku ciptaan-ciptaan anyar, sarta wandana ogé anyar.Karya sastra wangun wawacan umumna ngabogaan unsur struktur nu maneuh, nyaéta manggalasastra (alofon), eusi, jeung panutup atawa kolofon. Manggalasastra eusina sanduk-sanduk papalaku (ménta idin) ka Nu Maha Kawasa jeung ka karuhun, sarta ménta panghampura kana kahéngkéran nu nulis atawa nu nyusun éta wawacan. Panutup (kolofon) kauni dina akhir carita nu eusina titimangsa ditulis atawa disalinna éta wawacan, bari sakalian ménta panghampura nu nulis kana sagala katunaanana. Umumna nu nulis wawacan sok dépé-dépé tur ngarumasakeun. Geura ieu di handap kapidangkeun conto manggalasastra jeung kolofon wawacan.
Manggalasastra:Kasmaran kaula muji,ka Gusti Ajawajala, nu murah ka mahluk kabéh, jeung muji utusanana,Kangjeng Nabi Muhammad,nyaéta Nabi panutup,miwah muji sahabatna(Wawacan Rengganis)Kolofon:Tamatna kaula ngarang Pukul tujuh malem Kemis di tanggal tujuh welasna, kaleresan bulan April, taun Kangjeng Maséhi, saréwu dalapan ratus, jeung genep puluh dua, marengan hijrahna Nabi, saréwu dua ratus tujuh puluh dalapan(Wawacan Panji Wulung)Wawacan téh ditepikeun ku cara ditembangkeun nga-gunakeun sora anu ngelewung tarik pisan nu disebut beluk atawa gaok. Seni beluk biasana dipintonkeun dina acara salametan, upamana dina acara salametan orok, khitanan, gusaran, kawinan, jeung salametan sabada panén.
Manggalasastra:Kasmaran kaula muji,ka Gusti Ajawajala, nu murah ka mahluk kabéh, jeung muji utusanana,Kangjeng Nabi Muhammad,nyaéta Nabi panutup,miwah muji sahabatna(Wawacan Rengganis)Kolofon:Tamatna kaula ngarang Pukul tujuh malem Kemis di tanggal tujuh welasna, kaleresan bulan April, taun Kangjeng Maséhi, saréwu dalapan ratus, jeung genep puluh dua, marengan hijrahna Nabi, saréwu dua ratus tujuh puluh dalapan(Wawacan Panji Wulung)Wawacan téh ditepikeun ku cara ditembangkeun nga-gunakeun sora anu ngelewung tarik pisan nu disebut beluk atawa gaok. Seni beluk biasana dipintonkeun dina acara salametan, upamana dina acara salametan orok, khitanan, gusaran, kawinan, jeung salametan sabada panén.
